Dr. Abdullah Köktürk

 

 

Ülkemizi yasa boğan 6 Şubat depreminde onbinlerce kaybımız oldu. Afet organizasyonunda ve kurumlar arası kooordinedeki eksiklikler kayıpları arttırdı. Bu yazıda eleştiriden ziyade ne yapmalı ve nasıl yapmalı sorularına odaklanılacaktır.

 

Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat 2023 depremi çok büyük bir alanda ve yaklaşık 13 milyon kişinin etkilendiği bir çoğrafyada gerçekleşti. Bunun yanında geride koordine edildiğinde bu bölgeye yardımcı olacak 72 milyon yurttaşımız vardı. Onlar da ellerinden geldiğince yardım etmeye çaba gösterdiler. Ancak onların da organizesi uygun yapılmadığından bu enerji gerektiği gibi kullanılamadı.

 

1. AFETLERDE PERSONEL ve ULAŞIM ORGANIZASYONU

 

2009 yılında Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı (AFAD) kurularak bütün ilgili kurumlar tek çatı altında toplandı.

 

1999 Gölcük depreminden sonra TSK içinde kurulan Doğal Afetler Arama Kurtarma Taburu (DAK) AFAD’ın kurulmasından sonra atıl duruma getirildi. Depremin olduğu andan itibaren AFAD’ın yeterli müdahaleyi yapamadığı, yetersiz kaldığı gözlemlendi. Bu AFAD’ın böyle büyük bir afet karşısında yeterli şekilde organize olamadığını da gösterdi.

 

A. Afetle Mücadelede Personel Organizasyonu

 

AFAD’ın yeterli personele sahip olmadığı görüldüğüne göre bunun çözümleri bulunmalıdır.

 

Çözümlerden biri, polis ve bekçiler başta olmak üzere tüm devlet memurlarının afet eğitimine tabi tutulması ve afet olduğunda bu personelin bir bölümünün afetin büyüklüğüne göre afet bölgesine gönderilmesidir.

 

Diğer bir çözüm, silah altındaki askerlerin birliklerine katılmalarından sonra afet eğitimine tabi tutulmaları ve bir afet anında, afet bölgesine en yakın şehirlerden başlayarak afet bölgesine gönderilmeleridir.

 

Afet eğitimi almış devlet memurların afet anında nereden ve hangi araçlar ile afet bölgesine gidecekleri şehirlerdeki AFAD birimi tarafından önceden belirlenmeli ve katılacak personel, daha önceden kendisine verilen afet kartında yazan afet koordinasyon merkezine giderek en kısa zamanda afet bölgesine hareket etmelidir. Yapılacak afet tatbikatlarında bu durum senaryoya uygun olarak oynanmalı, eksiklikler bu tatbikatlarda ortaya çıkarılarak giderilmelidir.

 

Askerler tezkere aldıktan sonra afet kartları değiştirilmeli ve her yıl sivillerin katıldığı afet tatbikatlarına katılınarak afet kartlarını faal halde tutmaları sağlanmalıdır.

 

Muvazzaf askerlerin eğitimleri her ay yapılacak afet tatbikatları ile pekiştirilmelidir. Askeri birliklerdeki afet melbusat ve hafif teçhizatları AFAD tarafından sağlanmalıdır.

 

B)  Afetle Mücadele Mobilizasyon

 

AFAD Koordinasyon Merkezleri büyük şehirlerde havaaalanı yakınında olmalıdır. Bu merkezlere katılanlar uzak merkezlerden uçak ile afet şehrine en yakın hasar görmemiş havaalanına ulaştırılmalı, yakın şehirlerdeki merkezlerden karayolu ile hızlıca ulaşılmalıdır.

 

Afet anında yurtiçi uçak seferleri iptal edilip, öncelik AFAD personelinin ulaşımına verilmelidir.

 

Karayolu ile ulaşımda yakın şehirler için Belediye otobüsleri, daha uzak şehirler için otobüs firmaları kullanılmalıdır. Ulaşım için kullanılan araçların ödemeleri afet bütçesinden sağlanmalıdır.

 

Ulaşım organizasyonunun nasıl yapılacağı afet öncesinde belirlenmeli, tatbikatlarda bu sınanmalıdır.

 

C) Afet Bölgesinde Trafik Düzeni

 

Afet bölgesinde trafik yoğunluğunu azaltmak amacı ile ilk 2 gün afet bölgesine giden yollar trafik polislerince kesilmeli, afet bölgesine doğru yola çıkılmaması radyo ve tv’lerden anons edilmelidir. Afet bölgesinden çıkışlara ise izin verilmelidir. 2nci günün sonunda afet bölgesine gidişe kontrollü izin verilmelidir.

 

2. AFETLERDE MALZEME ve TEÇHIZATIN ORGANIZASYONU

 

Afet durumunda öncelikle tekerlekli ve paletli kreyn ihtiyacı ön plana çıkmaktadır.

 

A) Vinç ve Kreynlerin Afet Bölgesine İntikali

 

Ülkedeki tüm afetlerde kullanılabilecek vinçlerin envanteri afet öncesi çıkarılmalı, vinç sahiplerine de afet kartı verilerek afet anında kartlarında yazan koordinasyon merkezleri ile irtibata geçmeleri gerektiği dikte edilmelidir. Tatbikatlarda bu durum sınanmalı, eksiklikler afet öncesi giderilmelidir. Bu vinç ve kreynlerin hangi araçla  gönderileceği önceden belirlenmeli tatbikatlarda bu durum da sınanmalıdır. 

 

B) Afet Bölgesine Seyyar Tuvalet Kurulması

 

Afet bölgelerinde en büyük sorunlardan birisinin tuvalet ihtiyacı olduğu ortaya çıkmıştır. Mitinglerde ve konserlerde binlerce seyyar tuvalet kullanılmaktadır. Bu tuvaletlerin envanteri çıkarılarak afet bölgesine ivedikle gönderilmesi için afet öncesi bir organizasyon yapılmalıdır. Bu tuvaletlere sahip olan şirketlere afet kartı verilerek afet anında koordinasyon merkezi ile irtibata geçmeleri sağlanmalı, afet tatbikatlarında bu durum sınanmalıdır.

 

Tuvaletler afet bölgesine kurulduğunda bu tuvaletlerin kimler tarafından nasıl temizleneceği de belirlenmeli, gerekli hijyen sağlanmalıdır.

 

Tuvalet temizliği sağlayanlara afet bütçesinden ödeme yapılmalıdır. Afet bölgesindeki yerleşim yerlerinde bu tuvaletlerin denetimlerinden sorumlu kamu görevlileri de belirlenmelidir.

 

C) Afet Bölgesinde Temiz Su İhtiyacı

 

Afet öncesi belediye, kamu ve özel şirketlerin elindeki su tankerlerinin envanteri çıkarılmalı, tanker sorumlularına afet kartı verilmelidir.

 

Bu tankerler afet bölgesine hemen yola çıkmalı, tüm yerleşim yerlerinde tankerlere temiz su doldurulacak yerlerin envanteri çıkarılarak, boşalan tankerlerin doldurulmaları sağlanmalıdır.

 

Yine şişe suları depolarına afet kartı verilerek koordinasyon merkezleri ile irtibata geçmeleri sağlanmalıdır. Su şirketleri verilecek göreve göre afet bölgesine ücreti karşılığı şişe su sağlamalıdır.

 

D) Afet Bölgesinde Çadır İhtiyacı

 

Afetler için yeterli çadır stoğu oluşturulmalı, afet anında kimlerin hangi depodan bunları alıp afet bölgesine götürüp kuracağı önceden belirlenmelidir.

 

Her şehirde çadır kurulacak bölgeler belirlenmelidir. Çadır üretim şirkletlerinin envanteri çıkarılıp afet kartları verilmelidir. Afet anında bu şirketler ile irtibata geçilip üretimi arttırmaları sağlanmalıdır.

 

TSK elindeki çadırların envanteri çıkarılıp AFAD ile koordineli bir şekilde bu çadırların da deprem bölgesine ulaştırılmaları sağlanmalıdır.

 

3. AFET BÖLGESİNDE KAMU PERSONELİNİN ORGANİZASYONU

 

Afet bölgesindeki vali ve kaymakamlar başta olmak üzere şube müdürleri dahil kamu görevlileri başka şehir/ilçelerdeki görevliler ile değiştirilmelidir. Bu organizasyon daha önceden yapılmalı, afet anında kim nereye gideceğini bilmeli, bu konuda hazırlık yapılmalıdır. Tatbikatlarda bu durum sınanmalıdır.

 

Görevlendirilen vali bölgedeki AFAD faaliyetlerine yardımcı olacak şekilde tüm sivil ve askeri unsurların kontrolünü almalıdır.

 

A) Kamu Kurumlarındaki Acil Müdahale ve Arama Kuırtarma Timlerinin Organizasyonu

 

Maden işçilerinin bilhassa depremlerde çok yararlı olduğu görülmüştür. Afetlerde maden işçilerinin afet bölgesine gönderilmesi konusunda önceden organize olunmalı ve maden işçilerine afet kartı verilmelidir. Maden işçileri malzemeleri ile beraber en yakın havaaalanından afet bölgesine gönderilmelidir.

 

Diğer kamu kurumları da kendi arama kurtarma timlerini kurabilirler. Ancak afet anında bu timler AFAD gözetiminde kurtarma faaliyetlerine katılmalıdırlar. Arama kurtarma timi kuran kurumlar timlerini AFAD’a bildirip afet kartı almalıdırlar.

 

B) TSK’nın Afet Organizasyonuna Katılması

 

Askeri birliklerde afet eğitimi verilmesine yukarda değinilmişti. Birlikler ellerindeki vinç, kamyon vb aracı afet anında AFAD ile koordineli olacak şekilde personeli ile birlikte afet bölgesine göndermelidir. Bu koordine afet öncesi kurulmalı, her askeri aracın afet kartı bulunmalıdır.

 

Deniz Kuvvetleri Komutanlığına ait lojistik ve çıkarma gemileri, afet anında gerekli malzemeleri alarak afet bölgesine en yakın limana hareket etmelidir. Bunun koordinesi daha önceden yapılmalı ve gemilerin de afet kartı bulunmalıdır.

 

Hava Kuvvetleri Komutanlığına ait nakliye uçaklarının da afet kartları olmalı ve afet anında AFAD ile koordine kurmaları sağlanmalıdır.

 

4. AFET BÖLGESİNDEKİ EKİPLERİN İAŞE ve İBADE İHTİYAÇLARI

 

Afet bölgesine gelecek ekipler sağlam kalmış kamu binaları, üniversite ve okullarda kalacak şekilde organize olmalıdırlar.

 

Tüm şehirlerdeki seyyar ve sabit jeneratörlerin envanteri çıkarılmalıdır. Bu jeneratörler için de afet kartı oluşturulmalı, afet bölgesine gelen ekipler bölgeye intiklal edecek bu jeneratörlerden faydalanmalıdır.

 

Köylere gidecek AFAD ekipleri vatandaşlar ve kendileri için de çadır kurmalıdırlar. Her ekip kendi seyyar mutfağını da götürmelidir.

 

Her şehirdeki LPG tüp bayilerinin envanteri AFAD ile paylaşılmalı, bu bayilerin Afet kartı olmalıdır. AFAD ekipleri makbuz karşılığı tüpleri alarak ihtiyaç sahiplerine dağıtmalıdır.

 

5. YARDIMLARIN ve GÖNÜLLÜLERİN ORGANİZASYONU

 

Afet öncesi yardımların toplanacağı yardım toplama merkezleri ilçeler bazında tespit edilmeli, yerel yönetim afet sorumluları ile koordineli olarak AFAD kontrolünde bu yardımlar toplanıp, afet bölgesindeki sorumlulara ve yardım depolarına ulaştırılmalı, afet bölgesinde yine AFAD koordinesinde bu yardımlar ihtiyaç sahiplerine ulaştırılmalıdır.

 

Tv ve radyolardan belli aralıklarla AFAD duyurusu ve bilgilendirilmeleri yapılarak, yardım gönüllüsü olmak veya bölgeye gitmek isteyen gönüllülerin başvuracağı telefonlar ve merkezlerin adresler bu duyurularda paylaşılmalıdır.

 

Yardımlar son noktadaki ihtiyaç sahiplerine kadar kontrollü bir şekilde gönderilmeli, bölgede tespit edilen gerçek ihtiyaçlar sık sık medya yoluyla duyurulmalı, gereksiz malzemelerin gönderilmesi önlenmelidir.

 

6. KAYIP SAYILARI ve DEFİN İŞLEMLERİ

 

Ölü ve yaralı sayıları günde iki kez sadece AFAD tarafından duyurulmalıdır. Mernis kayıtlarından, muhtarlardan ve yıkılan evlerden kurtulanlardan alınan bilgilerle enkaz altında bulunan vatandaş sayıları da bu duyurularda belirtilmelidir.

 

AFAD, Diyanet İşleri Başkanlığı ile defin işlemlerini koordine etmelidir. Diyanet tüm şehirlerdeki seyyar cenaze yıkama araçlarının envanteri AFAD ile paylaşmalı, sorumlu personel ve aracın afet kartı olmalıdır.

 

Afet anında hangi personel ve aracın afet bölgesine gideceği gideceği belirlenip hemen yola çıkılmalıdır. Tüm belediyelerin mezarlık işlerinde görevli personelinin afet kartları olmalı, afet anında kimlerin afet bölgesine gideceği belli olmalıdır.

 

Diyanet ve belediye mezarlık işleri personeli de afet bölgesinde AFAD için tesis edilen çadır ve binalarda ibade ve iaşe edilmelidir.

 

7. AFET BÖLGESİNDE SAĞLIK

 

Afet bölgesinde kurtulanların acil sağlık sorunlarının çözümü için ilave doktor ve seyyar hastane ihtiyacı olabilir. Bilhassa Cerrah ve Ortopedi uzmanı başta olmak üzere Kadın Doğum, Çocuk, Psikiyatri  uzmanlarının ve psiologların ilave istihdamı gerekebilir. Bu nedenle sağlık bakanlığındaki tüm sağlık personelinin afet kartı olması ve ihtiyaç halinde irtibat kurularak afet bölgesine intikal etmeleri sağlanmalıdır. Sağlık Bakanlığı elinde daha önceden tedarik edilmiş seyyar hastaneleri olmalı. Bu hastaneler de afet bölgesine intikale geçmelidir. Tatbikatlarda bu durum sınanmalıdır

 

Afet bölgesinde kurtarma çalışmalarına katılanların tetanoz vb aşıları olmaları gerekebilir. Ayrıca afet bölgesinde salgın hastalıkları önlemek için ilaçlama işlemleri ayrı bir organizasyon gerektirmektedir, TTB ile yapılacak bir çalışma ile sağlık konusunda alınacak diğer tedbirler önceden organize edilebilir.

 

8. AFET BÖLGESİNDE GÜVENLİK

 

Afet bölgesinde yağma ve hırsızlık gibi olaylarla mücadele etmek için güvenlik sistemi kurulmalıdır.

 

TSK ve Emniyet Müdürlüğü personelinden bazılarının afet kartında “güvenlik” yazmalıdır. Bu personel afet bölgesine intikal ederek her sokakta en az iki kişi olacak şekilde güvenliği sağlamalıdır. Ana caddelerde ve sokaklarda banka, kuyumcu ve marketlerin çevresinde de bu güvenlik 24 saat üzerinden nöbet sistemi ile sürdürülmelidir.